Zwarte Piet-discussie is niet nieuw, maar geëxplodeerd

Beelden op een groot televisiescherm van Sesamstraat uit 1987. 'Het is elk jaar weer hetzelfde liedje', zegt Gerda Havertong tegen Pino, 'Sinterklaas is nog niet in het land, of zwarte mensen, grote mensen én kinderen, worden voor Zwarte Piet uitgescholden.' 

Beelden op een groot televisiescherm van Sesamstraat uit 1987. 'Het is elk jaar weer hetzelfde liedje', zegt Gerda Havertong tegen Pino, 'Sinterklaas is nog niet in het land, of zwarte mensen, grote mensen én kinderen, worden voor Zwarte Piet uitgescholden.' 

In het museum zijn foto's, intochtbeelden, tv-debatten en tweets te zien. Op een oude Panorama-cover uit 1987 een zwarte Sint en een witte Piet, de voorkant van een Playboy-proefnummer uit 1982 toont een blanke pin-up, geschminkt als Piet. Zwarte Piet verandert voortdurend, is de boodschap, de discussie is zeker niet 'nu opeens een probleem'.

Samensteller Jop Euwijk: 'In de discussies hoor je soms mensen wel eens zeggen: 'Vroeger, toen Nederland nog Nederland was.' Dat slaat nergens op. Zwarte Piet is steeds opnieuw aangepast.'

Op de tentoonstelling is ook een eerste druk van het kinderboekje Sint Nikolaas en zijn knecht van Jan Schenkman uit 1850 te zien, dat Sints knechtje voor het eerst als zwart afbeeldde. De figuur lijkt helemaal niet meer op hoe hij er nu uitziet. Zo weerspiegelt Piet steeds de evenzeer veranderende tijdgeest. 'In de jaren vijftig was het nog echt een boeman, die kinderen bang moest maken; later vonden mensen dat niet pedagogisch verantwoord.'

Euwijk noemt een fragment van Van Kooten en De Bie uit 1989, waarin De Bie als H. van Galen vertelt over zijn lange carrière als piet, 'opgeklommen van hulppiet tot hoofdpiet', en subtiel de ontstane discussie over de kleurkwestie op de hak neemt. 'Je hebt dus nu echte Zwarte Pieten', zegt Van Galen mismoedig, 'maar die zijn heus niet beter. Alleen de kleur al: te licht.'

Ook is een fragment uit talkshow Barend en Witteman uit 1997 te zien. 'Wat is het probleem als er gekleurde pieten zijn?', oppert iemand, waarna grote chaos ontstaat. Sonja Barend roept uit dat ze al zeker honderd afleveringen maakten, maar dat het nooit eerder zo hoog opliep.

De afgelopen twee jaar is het debat werkelijk geëxplodeerd. Het was altijd al een emotionele kwestie, maar nu kunnen de media het echt niet meer negeren, zegt Euwijk. 'Als de VN en de kinderombudsman zich ermee bemoeien, als mensen worden opgepakt, dan moeten de media dat wel berichten.'

Ook de sociale media spelen nu een belangrijke rol, vooral in het op gang houden van de discussie. 'Je kunt zeggen dat de media de zaak emotioneler hebben gemaakt', zegt Euwijk. 'Maar ze hebben ook mensen een stem gegeven die vroeger niet gehoord werden.'

In een citaat op de expositie zegt de Amsterdamse PvdA-politicus Henri Dors in 1990 in NRC Handelsblad over de zwartepietendiscussie: 'Die tackelen we wel, dat is een kwestie een paar jaar, dat houdt het wel op.' De recente emotionele tweets die verderop hangen bewijzen het tegendeel. 'Het blijft dus terugkomen', zegt Euwijk. 'Dan is deze historische dimensie niet overbodig.'

Door de Redactie  Volkskrant  Foto: Joop van Bilsen, Nationaal Archief